Dodenherdenking 4 mei
Redevoering van Koos Maat namens de Kapiteinsvereniging van de Stoomvaart Maatschappij Nederland
Daar staan we dan weer. Bij het in 1950 onthulde monument “Zeeman op de uitkijk” van de Stoomvaart Maatschappij Nederland. Een kunstwerk van Pieter Starrevelt. Het monument verhuisde in 1969 van de ontruimde SMN-emplacementen op het Java-eiland naar de Westhaven. In 1988 plaatste de Gemeente het monument weer langs de IJ-oever op de Ruyterkade en in 2003 werd het monument door een initiatief van oud SMN-medewerkster Bep Ganzeman terug geplaatst naar het Java-eiland.
Helaas zullen de uitdunnende verenigingen van Oud-kapiteins en Oud-Hoofdwerktuigkundigen van de SMN geleidelijk naar de achtergrond treden.
Wij zijn dan ook blij dat het bewonerscomité in overleg met de Gemeentelijke instanties, met Harmonie Waterland en met Hotel Jakarta jaarlijks de 4-mei viering rond het monument organiseert.
In samenwerking met de Gemeente zal het monument en maritieme historie van het eiland in stand worden gehouden.
Daar staan we dan weer. Weer een jaar ouder geworden sinds de bijeenkomst op 4 mei vorig jaar en weer een jaar wijzer geworden.
Het einde van WO II lijkt lang geleden, 79 jaar, en we dachten allemaal dat dit nooit meer zou gebeuren. We leven toch in een beschaafde wereld waar wij conflicten in overleg oplossen?
Wij zijn toch allemaal rationele, weldenkende mensen?
Als we om ons heen kijken in de wereld blijkt dat helaas niet zo te zijn. Nog steeds oorlog in de Oekraïne, oorlog in Israël/Gaza, oorlog in Soedan. En zo gaat de lijst nog door. We schijnen het niet te kunnen leren.
Wij zijn hier samengekomen niet alleen ter nagedachtenis of uit respect, traditie, of plichtsbesef, maar ook omdat ons de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen zorgen baart.
Wie zijn verleden niet eert is zijn toekomst niet weert.
Ruim een jaar geleden waren we eindelijk bevrijd van de pandemie, maar beleefden we een nieuwe oorlog op het Europese continent en een vreselijke aanslag door Hamas op Israël en een reactie daarop in de vorm van een oorlog tegen Hamas, die onbeschrijflijk leed toebrengt aan de Palestijnen in Gaza. Maar het is ook aanleiding voor proxy ’s aangestuurd door Iran om schepen in de Rode Zee, en inmiddels ook in de Perzische Golf, aan te vallen, zoals de Houthi-rebellen elk schip in de Rode Zee, dat een link heeft met Israël, probeert aan vallen.
In ons eigen land hebben de verkiezingen laten zien dat er onvrede is in de samenleving over ons landsbestuur. Het vredesdividend en de maatschappelijke welvaart voor een deel van de samenleving heeft het andere deel van de samenleving van elkaar verweesd. De jaren van stabiliteit en welvaartgroei zijn voorbij. Wij zijn het aan de volgende generaties verplicht te blijven vertellen dat het leven in vrijheid nooit gratis is, dat de zorg voor de ander niet alleen een verplichting is, maar ook het morele kompas waarop je dient te varen.
Precies dat is waarom wij vandaag hier staan.
Onze oud collega’s die hun leven hebben gegeven in de strijd, waardoor wij in vrijheid kunnen leven.
Ik wil hier beëindigen met een gedicht dat dat door een van de opvarenden aan boord van het s.s. Roebiah werd gemaakt en werd voorgelezen vóór de 2 minuten stilte op 4 mei 1950 ter herdenking van de gevallen collega’s.
Een strijd werd gestreden voor Vrijheid en Recht
Beschaving en geest’lijke waarden
Nu vijf jaar terug het pleit werd beslecht
Waarbij wij de Zege aanvaarden.
Vijf jaar van verschrikking, onnoem’lijk veel leed
Vijf jaar werd het mensdom geteisterd
Toen eindelijk Vrede, geen mens die ’t vergeet
We waren ontroerd en verbijsterd.
’t Was een moordende strijd, te land en ter zee
Waar wij d’ overwinning behaalden
De koopvaardij hielp schitterend mee
Waar w’ ook een prijs voor betaalden.
Zo menig trots schip ontviel onze vloot
Ging jammerlijk reddeloos verloren
En menige zeeman vond daarbij de dood
We hadden er bij kunnen horen.
Voor hen was geen thuiskomst, zij betaalden de tol
Weg al hun verwachting van ’t Leven
Zij vielen voor ons, besef dat ten vol
’t Hoogste wat zij konden geven.
Wanneer wij zo daad’lijk in ernstige rust
Hun offer met eerbied gedenken
Is dat een waardering die wij welbewust
Die helden der zee kunnen schenken.
Tot 1970 was het Java-eiland het hart van de Nederlandse koloniale scheepvaart. De Stoomvaart Maatschappij Nederland was de grootste reder op het eiland. Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog gingen de Nederlandse koopvaardijschepen varen voor de geallieerde bondgenoten.
De koopvaardijschepen van de SMN vervoerden troepen, wapens, olie en andere grondstoffen onder de meest gevaarlijke omstandigheden. Met name door de Duitse U-Boote werden veel Nederlandse schepen tot zinken gebracht. Op de schepen van de SMN kwamen ruim 600 personeelsleden, buitenlandse bemanningsleden en kanonniers om.
Herdenking 4 mei 2023
EEN VLOT VERHAAL 21 november – 9 december 1942
In 2019 lag er een flyer in mijn bus. Een oproep voor de 4 mei herdenkingsbijeenkomst hier op de kop van het Java-eiland. Ik besloot om ‘acte de présence’ te geven, met
in gedachte de Grote-Vaart-geschiedenis van mijn vader.
Hij voer op een schip genaamd: ‘BINTANG’, dat in de vroege morgen van 21 november ‘42 getorpedeerd werd en binnen tien minuten zonk, op 500 zeemijlen ten oosten van Trinidad.
17 dagen heeft het geduurd alvorens de drenkelingen, waaronder mijn vader, opeengepakt op een vlot, werden opgemerkt en gered door een Engels schip. Eenmaal aan land gebracht, in de V.S., begon een lang traject van hospitalen, sanatoria en operaties. En dan na vier jaar, zo goed als hersteld….. Wat moest hij doen ?
In Amerika blijven kon niet!... Indonesië?... Hij koos voor Nederland. Ik denk dat hij het
toekomst perspectief hier groter achtte. ………………..Een nieuw leven.
De vlot-verhalen, die hij mondjesmaat, met ons deelde waren spannend, maar ook
huiveringwekkend. Die verhalen staan in mijn geheugen gegrift, maar sinds die flyer in 2019, ben ik gaan zoeken op internet en kwam ik er toen pas achter, dat de ‘BINTANG’ ….van ‘DE NEDERLAND’ was.
Wat een samenloop! Als ik bedenk dat hier het hoofdkantoor stond van de eerste
werkgever van mijn vader. En nu woon ik hier!
Bij mijn zus hangt een landschapje door hem geschilderd tijdens zijn verblijf in een
sanatorium in New York. In de achterkant van het lijstje vond ze enkele briefjes, met
handgeschreven tien namen van bemanningsleden,… collega’s . Twee daarvan komen
overeen met namen op het monument hier op de kop! Mensen die vrijwel meteen zijn
omgekomen bij de torpedo aanval in 1942.
Mijn vader, had geluk…. is veel later overleden, maar ontegenzeggelijk aan de gevolgen van zwaar lichamelijk ongemak, opgelopen tijdens die eindeloze ‘17 dagen’.
Het schip heette ‘BINTANG’. Het is het Maleise woord voor ‘STER’.
Mijn vader…..mijn ‘BINTANG’! Java-eiland 4 mei 2021
Jedan Tutuhatunewa
