Voorgelezen tijdens de opening van het Stadsdorp Java-eiland op 21 maart 2015 door Anne Huying.

Algemeen
Anders dan de naoorlogse buitenwijken in Nieuw-West heeft het Oostelijk Havengebied weinig groen. Het Java-Eiland is een uitzondering. Er is een park, de Bogortuin. En er zijn vier binnentuinen. Elke tuin heeft zijn eigen thema en ontwerp en is, gerekend vanaf het Azartplein, steeds 20 meter korter dan de vorige. De namen refereren aan de Indische bestemming van de Stoomvaart Maatschappij Nederland: het eiland Java.

De appartementsgebouwen aan de kaden hebben achterhuizen in de tuinen en aan de korte zijden staan vrijstaande blokken, die in brochures van de makelaars palazzo’s heten. Ze zijn allereerst nodig om de beoogde dichtheid van 100 woningen per hectare te halen. Maar ze hebben nog een reden. Amsterdam kent in de binnenstad vooral gesloten bouwblokken. De binnen tuinen van het Java-Eiland zijn echter publiek terrein. Dat vraagt om een vorm van sociale controle die gerealiseerd is door woningen te laten uitzien over de binnentuinen.

De namen van het Java-Eiland verwijzen naar het eiland Java in Indonesië. Alleen de Sumatrakade wijkt daar van af. De naam Javakade spreekt voor zich. Sjoerd Soeters, de stedenbouwkundig ontwerper van het eiland, heeft de langgerekte tuinen in het plan opgenomen die de namen kregen van groengebieden op Java. Na de Bogortuin zijn er vier kleinere binnentuinen, waaraan ook woningen gelegen zijn. Zij hebben als bijzonderheid dat ze ingericht zijn als seizoenstuinen. De seizoenen vind je terug in de planten en bomen  en het moment waarop ze in bloei staan.

Tuin 1. Kratontuin
De Kratontuin is de lentetuin. Kraton is de algemene naam voor een Javaans paleis en tevens de naam van een onderdistrict in Yogyakarta, de hoofdstad van het gelijknamige sultanaat op Java.
Hij heeft een grasveld, oplopend naar een heuveltje, dat in het vroege voorjaar begroeid is met prachtige gele brem. Rondom bloeien sierbomen en in het gras zijn zware stenen aangebracht, afkomstig uit het havenverleden. Het heuveltje biedt een panoramisch uitzicht over de bebouwing rondom. De tuin wordt door de bewoners veel gebruikt. De bewoners zetten er van alles neer, zoals een trampoline en tafels en stoelen. Er worden picknicks en feesten georganiseerd.

Tuin 2. Taman Sapituin of Taman Sari?
De Taman Sapituin is de zomertuin met o.a. mooie vlinderstruiken die in de zomer in bloei staan. Taman is het Javaanse woord voor tuin of park en het woord Sapi betekent zoiets als koe of rundvlees. Samen krijg je dan de koetuin of de rundvleestuin. Niet echt een verwijzing naar een bijzondere plek op Java dus. Een Indonesische toerist vroeg zich op internet dan ook af, of men hier niet Taman Sari bedoeld had en hij heeft ongetwijfeld gelijk. Sari betekent namelijk “prachtig” of “bloemen”, wat de vertaling “bloementuin” zou opleveren.
Daarnaast verwijst de naam dan ook wel naar een bekende plaats op Java, namelijk Taman Sari in Yogyakarta, een onderdeel van de koninklijke tuinen van het Sultanaat van Yogyakarta. Het complex bestond o.a. uit een groot meer met eilandjes met paviljoens erop, een centraal gelegen gebouwencomplex om te baden, een klein meer en nog een gebied met bronnen en paviljoens. Alleen het complex waar gebaad werd is goed bewaard gebleven en nu nog te bezoeken. De rest van het terrein is nu Kampong Taman met een wirwar van straatjes. Deze tuin is door het ovale grasveld een veilig speelterrein voor kinderen.

Tuin 3. Imogirituin
Sinds 2000 woon ik aan deze tuin. Eerst aan de Lamonggracht, nu aan de Javakade. Deze tuin is de hersttuin. Imogiri (ook Imagiri) is de koninklijke begraafplaats bij Yogyakarta. Het is de laatste rustplaats van de heersers van Mataram, de Soesoehoenan van Soerakarta, de Sultans van Yogyakarta en van andere hoge Javaanse edelen. De naam komt uit het Sanskriet en betekent “Sneeuwberg” of “Himalaya”. Hij is formeel ingericht met perkjes in een geometrisch design. De paden zijn van gepolijste steen. Zomers spuiten er kleine fonteintjes. Een kunstwerk bijgenaamd De Malle Stoelen, grote in diverse richting geplaatse houten fauteuils, is verdwenen. Vervangen door nuttiger fietsenrekken en bankjes waar je makkelijk op zit. Toch jammer. Zo gauw het weer het toelaat komen mijn buren naar buiten. Zo leer je je buren kennen en zie je ook alle nieuwe kinderen. Ook voor borrels en feestjes is de tuin ideaal.

Tuin 4. Tosarituin
De verst gelegen tuin op het Java-Eiland is de Tosarituin, de wintertuin met prachtige witte bloesems in de winter. Tosari is een koel, hooggelegen natuurreservaat dat gelegen is aan de voet van een vulkaan op Java, iets ten noorden van Yogyakarta. Naast de bloesem staan in Januari, hartje winter, ook de bomen in volle bloei. Langs het fietspad kronkelt een slangenmuur. Beplanting in de luwte van de holle delen staat uit de wind, waardoor er kruiden gekweekt kunnen worden. Je ziet zo’n slangenmuur nog bij oude kastelen en dus hier op het Java-Eiland. Er staan speeltoestellen op het terrein en ook hier wonen weer veel ouders met kinderen. Ik zie de kinderen vaak lopen boven op de slangenmuur en hoop maar dat ze er niet afvallen.

Tuin 5. Javakop
Op de zgn driehoek van Kop Java-Eiland komt een hotel met de naam Jakarta. Hotel Jakarta moet als een “tweede woonkamer” voelen voor zowel de nieuwsgierige globetrotter als de bewoners van Java-Eiland en de andere Amsterdammers. Het concept, ontwikkeld in opdracht van Westcord Hotels, neemt de historische overzeese verbondenheid van Amsterdam met Azië als uitgangspunt. Het gebouw krijgt een in Nederland niet eerder gerealiseerde 30 meter hoge draagconstructie in hout. Door de transparantie van het gebouw is de daar geplande binnentuin een verlengde van de binnentuinen op Java-Eiland. De subtropische tuin wordt samen met de Hortus ontwikkeld.

Bronnen: ‘Ontdek het Oostelijk Havengebied’ (een uitgave van Loods 6) en Ruud van Wees.

Anne Huying

21.03.2015